in War Raok ! - n° 66 - Mars 2023
Dilun 26 a viz Kerzu 2022 en doa tremenet ar skrivagner Yann Mikael e ouel Nedeleg diwezhañ. Marvet eo gant ur barrad terzhienn greñv d’an oad a 85 vloaz. Gouest e vije bet da chom pelloc’h e buhez, pa skrive bepred dizehan ha pa oa gantañ war ar stern ar raktres da c’hourfennañ ul levr evit ar bloaz 2023. Ret eo krediñ avat en doa graet e amzer war an douar-mañ, hag eñ a oa kredus ha chomet feleun d’an aotrou Doue a zo aet sur a-walc’h d’e adkavout e rouantelezh an neñvoù. An tonkadur e oa, a lavarimp. Aet eo da Anaon en e di nevez e Plougoulm e-lec’h ma oa o chom, tost ouzh e vab, abaoe daou vloaz. A-hed e vuhez a-hend-all en doa bevet e Blaen, etre Naoned ha Gwenvenez-Penfaou, en e vro c’henidik.
Ganet e oa bet Yann Mikael, Jean-Marie Michel ent-ofisiel, e Breizh-Uhel, e kêr Gwenvenez-Penfaou. Kement-se n’eo ket didalvez resisaat, peogwir e heñchas e vuhez. Gwenvenez-Penfaou zo e tachennva ar gallaoueg, rannyezh c’henidik Yann. Bez’ emañ e Hanternoz bro Naoned ha koulskoude ez eus un anv brezhonek d’ar barrez. Sed a roas boued-spered da Yann evit e vuhez, ha sed ar pezh en deus maget kalz e skridoù. Komz a rae gallaoueg eta, mitaweg evit bezañ resisoc’h, a zo ar rannyezh hengounel komzet etre ar Wilun hag al Liger e Breizh ; komz a rae galleg evel-just ivez, ha komz a rae koulz hag e skrive e brezhoneg, bet desket gantañ pell zo, « Evel ur Breizhuhelad oc’h adkavout Breizh », evel a lavare e-unan d’ober ur sell-lagad da levr Roparz Hemon.
Kristen e oa Yann Mikael, peogwir e oa relijion an holl e Breizh, pa oa bet ganet e 1937. Ar re yaouank a-vremañ a c’hall mat kaout poan da intent a-wechoù pa n’eus mui a relijion er vuhez pemdeziek. E 1968, da skouer, pa c’hoarvezas miz Mae 1968 ha cheñchamant an talvoudegezhioù er gevredigezh, e oa Yann 31 bloaz seulabred. Tremenet e oa en Aljeri meur a vloaz, da vare ar brezel, ha bet o labourat eno ivez war-dro an tredan. E 1968 eta e oa ur gour heñchet e vuhez ha ne oa ket o vont da cheñch evel ar grennarded pe ar re yaouank ugent vloaz c’hwegonteizhat. Kristen eo chomet eta. O vont d’an iliz evel-just hag o pediñ evit Breizh. Broadelour e oa ivez. Krediñ a rae gantañ, evel ganeomp-ni, e oa eus Breizh ur vroad hag e tlefe bezañ dieubet. Dezhi ur relijion gatolik eta, ur yezh vrezhonek hag ur bobl vrezhon. E-se e voe Yann Mikael un emsaver broadelour.
Kemeret en deus perzh e buhez meur a gelaouenn : Al Liamm, Preder, Aber, War Raok !, Imbourc’h, Kannadig Imbourc’h, Ar Gouloù Gwenn. Gant Imbourc’h ha Kannadig Imbourc’h eo en doa skrivet ar muiañ : kantadoù ha kantadoù a bajennoù, peadra da sevel ul levr marteze e koun anezhañ. Atav e brezhoneg, skrivet en deus ivez levrioù, bet embannet e ti Imbourc’h. « Treglen, kêriadenn villiget », a gont diskar ar gevredigezh kristen war ar maez evel m’en doa hec’h anavezet. Talvoudus a ra ar boan lenn anezhañ hiziv c’hoazh, peogwir e sikour da gompren gwelloc’h ur prantad pouezus, ha trist, c’hoarvezet e Breizh e-kerzh an ugenvet kantved. Skrivet en deus ivez « An emgav chanter », a zo un dastumad danevelloù. Adkavout a reer ar pezh en deus levezonet e vuhez en e zanevelloù : ar vuhez kristen, brezel Aljeria, yezhoù ha rannyezhoù Breizh. Skrivañ a rae Yann gant ur brezhoneg a live uhel-mat, oc’h ober gant nevezc’herioù pergen.
Ar gallaoueg, pe kentoc’h ar mitaweg, a ac’hubas kalzig e spered ivez. Dre ma oa ar « yezh » a gleve pa oa bihan, er gêr ha gant an dud en-dro dezhañ, hag ivez dre ma oa dudiet gant istor ha studi ar yezhoù. Ne lakae ket ar gallaoueg kevatal d’ar brezhoneg avat. Evitañ e oa ar brezhoneg ur yezh wir, ur yezh c’hlan, pa oa ar gallaoueg ur meskaj hiron a c’halleg hag a vrezhoneg komzet gant tud na skrivent ket. Pennadoù niverus en doa skrivet diwar-benn levezon, nebeut anavezet, an henvrezhoneg war ar gallaoueg. Displegañ a rae e oa deuet diwar enbroadoù Bretoned eus ar C’hornog, da vare ar Sent hag ar Rouaned, d’en em staliañ e Reter Breizh. Ar pezh a zo anavezet n’eus forzh penaos a-drugarez da studi al lec’hanvadurezh : En tric’horn etre Gwenran, Derwal ha Naoned e kaver paot-mat a gêrioù o tougen anvioù brezhonek. War glask ar wirionez e oa Yann, dre ar studi, an ezteurel hag an displegañ. Nag evit-se e chome pitilh ha doujus ouzh ar gallaoueg. Savet en doa gant ur migon ar gelaouenn Pilhern, a badas etre 1981 ha 2016. Pennadoù gallek, gallaouek ha brezhonek a oa enni. Ijinet e oa bet gantañ ur reizhskrivadur evit ar mitaweg, a vo marteze implijet en dazont pe studiet gant ar re a bled hiziv gant ar gallaoueg ? Anvet e oa ar vantyé. Ar galleger boutin a c’hall kompren a-walc’h ar gallaoueg dre skrid, paneve un nebeut gerioù pe troiennoù a-wechoù.
Douaret e oa bet Yann Mikael e bered Gwenvenez-Penfaou, disadorn 31 a viz Kerzu 2022, e-kichen e wreg a oa aet da Anaon araozañ. Bez’ emañ e gorf o repoziñ da viken tra m’eo nijet e ene davet ar bed all. Doue ra viro anezhañ, ha ra dalvezo e labour evit d’ar remziadoù a-vremañ.
Kenavo dit Yann.
Tepod Mab Kerlevenez